Variasjonar i temperatur og is

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Følgje med i temperatursvingingar og kartleggje istilhøva
• Sjå samanhengen mellom temperaturen og livet i vatnet
• Diskutere årsaker til og verknader av globale temperaturendringar

Samarbeidspartar

NVEs lokale isobservatørar, dersom det finst slike i området, den lokale vêrstasjonen

Utstyr

Termometer, vassbytte med snor, eventuelt vasshentar med termometer, isbor, skistav med stor trinse, tommestokk

Gjennomføring

Registrering av istilhøve kan gjerne kombinerast med skøyting og isfiske dersom isen er sterk nok.

Registrering

Temperatur
I elvar og bekker bør denne målinga gjerast på ein stad der vatnet er i rørsle og blir godt blanda. Unngå stilleståande bakevjer. I innsjøar bør temperaturen ikkje målast heilt inni strandsona, ettersom temperaturen gjerne er høgare her enn i sjølve vatnet. Ein god idé er å måle i utlaupet eller frå ei bru. Fyll ei bytte med vatn frå elva, bekken eller innsjøen. Dersom de står på ei bru, kan de bruke ei bytte med tau som vasshentar. Stikk termometeret nedi. Vent eit par minutt. Les av temperaturen medan temperaturfølaren på termometeret framleis er nedi vatnet. (Dersom termometeret blir lyfta opp og avlese, endrar temperaturen seg raskt på grunn av fordampinga av vasshinna, eller fordi lufttemperaturen avvik frå vasstemperaturen.) Måling av sprangsjikt må gjerast frå båt med ein vasshentar med termometer inni, eller med ein elektronisk temperaturfølar. Les av temperaturen for kvar meter frå overflata og ned til botnen, eller ned til den djupna der termometeret viser 4-5 ^oC. Teikn opp temperaturkurva og finn ut i kva for djupn sprangsjiktet ligg (sprangsjiktet er den djupna der temperaturen endrar seg raskast per djupneintervall). Alle temperaturmålingane blir registrerte med éin desimal.

Istilhøve: islegging og isgang
Noter når isen la seg på innsjøen om hausten eller vinteren (dato for islegging), og når isen forsvann igjen om våren (dato for isgang). Dato for islegging er definert som den datoen når isen har lagt seg over det aller meste av innsjøen eller elvestrekninga. Dersom isen kjem og går fleire gonger, noterer ein den datoen som gjeld for det isdekket som vart liggjande over vinteren. Dato for isløysing er den datoen når det aller meste av isen er borte. Ein elev som passerer elva, bekken eller innsjøen på veg til skulen, kan få dette som si oppgåve. Isgang blir det kalla når større mengder is i ei elv losnar samstundes og flyt nedover elvelaupet, ofte med bulder og brak. Dersom de ser isgang i elva om vinteren eller våren, noterer de på skjemaet datoen for når dette skjedde. Noter også om isgangen gjorde skade på bruer, bygningar eller vegar.

Istilhøve: istjukn (innsjøar)
Isen er som regel tjukkast i byrjinga av mars. Målinga bør difor gjerast på den tida av året. Istjukn bør målast eit godt stykke frå land. Mok vekk snøen der målinga skal gjerast, og bor hol i isen med eit isbor. Mål tjukna ved hjelp av ein tommestokk eller senk ned ei snor med lodd og mål lengda etterpå. Ein kan også halde trinsa på ein skistav opp mot undersida av isen og setje eit merke på staven i høgd med isoverflata.

Korleis varierer temperatur- og istilhøva i området over tid?

Før opp resultata av fleire målingar i tabellar og vis tidsutviklinga grafisk på millimeterpapir eller i rekneark på pc. Studer tidsutviklinga gjennom året og/eller frå år til år. Rekn ut til dømes gjennomsnittstemperatur per år og rekn ut standardavviket (VGS). Er det signifikante endringar i gjennomsnittet? Dette krev mange og regelbundne målingar gjennom året i flleire år.

Drøfte årsaker til og verknader av ein eventuell temperaturauke

Endringar i temperatur- og istilhøva kan komme av tilfeldige svingingar i dei lokale vêrtilhøva, men dei kan også komme av meir langsiktige klimaendringar. Drøft kva som kan vere årsaka til ei eventuell endring av temperatur- og istilhøva. Temperaturen på kloden har auka dei siste tiåra, og det kjem truleg delvis av større konsentrasjon av CO₂ og andre såkalla drivhusgassar i atmosfæren («drivhuseffekten»). Det blir drøfta om den auka CO₂-mengda kjem av naturlege prosessar, og kor mykje auka utslepp mellom anna frå forbrenning av olje og gass (til oppvarming, biltrafikk og liknande) har å seie. Fleire målingar av vasstemperatur og istilhøve frå det same området over mange år kan registrere desse klimaendringane.

Verknadene av ein eventuell temperaturauke kan vere mange. Temperaturen er viktig for veksten hos planter og dyr, til dømes kan vasstemperaturen i stor grad styre vekstfarten til aure og laks. Generelt blir vekstfarten hos planter og vekselvarme dyr dobbelt så høg når temperaturen går opp 10 gradar. Temperaturen verkar også på oksygeninnhaldet i vatnet, ettersom oksygeninnhaldet minkar når temperaturen stig.

Drøft kor stor temperaturauke det er snakk om når ein diskuterer drivhuseffekt. Korleis vil det sjå ut i området dersom gjennomsnittstemperaturen stig med 1-2 gradar? Korleis såg det ut her i varmeperioden mellom istidene? Drøft kva klassen kan gjere for å redusere utslepp av drivhusgassar i lokalmiljøet (mindre bilkjøring, betre varmeisolering, omlegging til reinare energikjelder osv.).

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema