Påvekstorganismar i ferskvatn

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Undersøkje og gjere greie for påvekstorganismar i elva, bekken eller innsjøen
• Forstå samanhengen mellom påvekstorganismar og kvaliteten på vatnet, det vil seie om det er næringsfattig eller næringsrikt, om det er surt eller mindre surt

Utstyr

Vasskikkert, liten kniv eller noko anna skarpt til å skrape påvekst av steinar

Gjennomføring

Påvekstorganismar er organismar som sit festa på steinar, planter og andre ting i vatnet. Påvekstorganismane har ingen røter. I motsetnad til dei vanlege blomsterplantene som kan bruke røtene sine til å ta opp næring og vatn frå jorda, må påvekstorganismane ta den næringa dei treng, direkte frå vatnet. Det gjer at dei er svært avhengige av næringsinnhaldet i vatnet. Difor kan vi fortelje mykje om kvaliteten på vatnet ved å undersøkje kva for påvekstorganismar som lever der.

Groingsorganismane blir delte i grupper etter korleis dei skaffar seg den næringa og den energien dei treng:

Er det mykje næringssalt i vatnet, får vi mykje algar og mosar. Dei er primærprodusentar som sjølve kan byggje opp organisk materiale ved hjelp av næringssalt, CO₂ og sollys. Dersom elva blir tilført organisk materiale, får vi bakteriar, sopp og enkle dyr. Dei er konsumentar og nedbrytarar som lever av organisk materiale som andre har bygd opp. Er tilførslane store, blir elva uappetittleg og grumsete, slik det er vist i oversikta over planter og dyr, bilete 10-12 i delen om påvekstorganismar. Tilførslar av næringssalt og organisk materiale kjem mellom anna frå hushaldskloakk, avrenning frå landbruk og frå ulike typar industri. Sur nedbør er også ei viktig ureiningskjelde. Då får vi spesielle algar og mosar som toler surt vatn. Næringssalt som nitrogen finst òg i sur nedbør. Difor kan det vere mykje påvekstalgar i vatn i område med sur nedbør. Prøv å vurdere korleis menneska har påverka dei påvekstorganismane de finn i det området de undersøkjer.

Har de ein vasskikkert, er det lettare å sjå kva som gror på elvebotnen. Dersom det er vanskeleg å avgjere kva slags påvekst de ser i elva eller bekken, bør de ta nokre prøver av påveksten for å ta med inn i klasserommet. Der de tek prøvene, bør straumfarten vere meir enn 20 cm per sekund. Då er elvebotnen vanlegvis dekt av stein, som gjev stabilt og godt feste for påvekstorganismar. Vel ei avgrensa elvestrekning der de tek prøvene, gjerne 10 m lang. Plukk ein del steinar og sjå kva som gror på dei. Skrap litt på steinane, og de vil oppdage at dei fleste har ulike typar belegg. Legg avskrapet i ein kvit plastbakke med litt vatn. Då er det lettare å sjå korleis påveksten ser ut. Har de tilgang til mikroskop eller stereolupe, kan det vere morosamt å ta med prøver av avskrapet for å sjå på alt det rare ei påvekstprøve består av. Vanlegvis må de nøye dykk med å vurdere i felt kor mykje det er av dei store, lett synlege påvekstorganismane.

Prøv å måle opp eller vurdere kor stort område de har undersøkt, og kor stor del av det undersøkte området som er dekt av påvekst (sjå skjemaet). Før opp kva for hovudtypar av påveksteorganismar de har funne og prøv å vurdere om dei påveksttypane de finn, dekkjer mykje (> 50 %) av den undersøkte elvebotnen, noko (10-50 %) eller lite (< 10 %).

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema