Fisk i ferskvatn

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

• Kartleggje kva for artar som finst i området
• Sjå på samanhengen mellom førekomst og levetilhøve
• Undersøkje den fysiske tilstanden og den økologiske rolla til fiskeartane

Samarbeidspartar

Grunneigar, jeger- og fiskeforeining, kommunen, miljøvernavdelinga hos fylkesmannen

Utstyr

Fiskestong, snøre eller garn, bytte, kniv, eventuelt pinsett, skalpell og prøveglas

Gjennomføring

Kartleggje kva for artar som finst i området

Bruk tilgjengeleg fiskereiskap og prøv å fange så mange ulike fiskeslag som mogleg. Noter dei fiskeartane som finst i vassdraget eller sjøen, anten de har fanga dei eller fått vite av andre at dei finst der.

Garnfiske

Prøvefiske med garn er den forma for fiske som gjev det beste utbyttet i høve til innsatsen i felt. Til dømes kan ei gruppe elevar setje ut garna dagen før feltdagen, slik at heile klassen kan vere med på trekkinga neste dag. Tidlegare var det vanleg å bruke heile garn med éi fast maskevidd. Men for å få med fisk av ulik storleik gjekk ein over til å bruke ca. 10-12 garn med ulike maskevidder. I seinare år har ein byrja å bruke seksjonerte garn. Det er garn som er samansydde av bitar med ulike maskevidder, slik at alle maskeviddene i prøvefiskeserien finst i eitt garn. Samansetjinga av maskeviddene er slik at garna til saman skal fange alle storleikane av fisk like effektivt. Seksjonerte garn er rekna som forskingsgarn og kjem inn under maskeviddreglane til Direktoratet for naturforvaltning. Ein må difor søkje miljøvernavdelinga hos fylkesmannen om lov til å bruke slike garn. Hugs også å spørje grunneigaren om lov til å fiske.

Det vanlege er å la garna stå ute i eitt døgn. I somme vatn er det naudsynt å redusere fisketida til mindre enn eit døgn, anten fordi vatnet er lite, eller fordi bestanden er så tett at ein får opp meir fisk enn ein treng. Ofte kan ein berre ha garna ute medan elevane gjennomfører resten av feltarbeidet. Dersom bestanden er tynn, kan ein utvide fisketida til meir enn eitt døgn. I slike tilfelle bør ein likevel tømme garna ein gong per dag av omsyn til fisk som har stått lenge i garnet.

Merk av på eit kart kvar de har sett garna (før de trekkjer dei), og noter kor lenge garna står ute. Det er fint om garna blir sette slik at dei fangar mest mogleg representativt for innsjøen. Ein bør prøve å unngå å setje garna der ein «veit at fisken står». I mange tilfelle er det vanskeleg å vite kva som er «representativt». Då set ein garna heilt tilfeldig.

Metode for fangst av småfisk

Garn med maskevidder < 10 mm fangar som regel dårleg. Mange fiskeartar oppfattar maskane som ein «vegg» i vatnet. Til fisk som er så små at dei ville ha passa i eit slikt garn, bør ein prøve andre metodar i tillegg, til dømes å lage ei felle av ei tom plastflaske. Dette ein enkel og grei metode som gjev eit relativt inntrykk av kor mykje det er av dei små fiskeartane. Dersom fella fangar dårleg, kan ein prøve med åte.

Bruk ei gjennomsiktig brusflaske (1,5 l) av plast. Kutt flaskehalsen og snu toppen innover i flaska. Fest toppen med lim eller sy han fast med solid tråd eller fiskesene. Fella skal plasserast horisontalt i vatnet, på botnen eller eit stykke over botnen. Bruk ein isoporbit til å halde fella i rett posisjon og ein stein til anker. Pass på at det er rikeleg med tau mellom flottøren og ankeret, så ikkje fella «druknar». Det er viktig at de stikk nokre små hol i flaska, slik at det blir litt utskifting av vatnet inne i flaska medan ho står ute. Det kan vere interessant å ha fleire feller og plassere dei i ulike område, til dømes i vegetasjon eller på sandstrand, med varierande avstand frå land og på ulike djupner.

Behandling av fisken

Dersom de fangar berre nokre få fiskar, kan de gjere opp fangsten i felt, men ofte er det greiare å ta med fisken attende til skulen og undersøkje han der. Det føreset at de har ein måte å ta vare på fisken på slik at han ikkje blir øydelagd før de kjem så langt. Her er ei sjekkliste de kan bruke:

- Drep fisken raskt. For laksefisk er det best med eit raskt slag i hovudet mot ein stein eller liknande (dersom ein bryt nakken bakover, kan det bli vanskeleg å finne igjen øyresteinane i klasserommet seinare). For åborfisk er nakkeknekking greitt. Desse fiskane har store øyresteinar som i alle høve er lette å finne. På karpefisk og gjedde er det nok greiast å bruke kniv. Ein kan også bløgge dei (kutte hovudblodåra frå gjellene), stikke kniven gjennom hovudet eller kutte ryggmergen.

- Ver ikkje for brutal. Dette verkar kanskje som ein kontrast til punkt 1, men det er viktig at fisken er så uskadd som mogleg. Somme artar har til dømes svært lause skjel som fell av når ein kjem borti dei. Dersom ein klemmer fisken for hardt når han skal ut av garnet, kan ein skvise ut både mageinnhaldet og rogn eller mjølke. Somme fiskar har kanskje parasittar i huda som ramlar av ved hardhendt behandling.

- Hald fisken fuktig og kjølig. Dersom fisken tørkar inn, er det vanskeleg å ta skjelprøve, og vekta blir feil. Bruk plastposar. Fordøyinga av mageinnhaldet held fram etter at fisken er daud (autolyse). Dess lågare temperaturen er, dess seinare går prosessane. Bruk isoporkassar med lokk eller kjølebag og kjøleelement eller is dersom fisken skal lagrast eller transporterast i lengre tid.

- Grupper fiskane i posar etter kvar dei er fanga, og merk dei skikkeleg. Dersom de skal sjå på fisken i laboratoriet neste dag, er det ikkje naudsynt å fryse fisken, men set han gjerne i kjøleskapet. Dersom det er meir enn ein dag til vidare arbeid, må de fryse fisken så fort de kan.

Sjå på samanhengen mellom førekomst og levetilhøve

Utbreiinga av ferskvassfisk er eit resultat av den naturlege innvandringa etter den siste istida og av at folk i lang tid har sett ut fisk. Effektane av sur nedbør er eit viktig trugsmål mot ferskvassfisk, men også overgjødsling av vatn, rømd oppdrettsfisk, spreiing av nye fiskeartar og parasittar kan påverke mangfaldet. Ein del fiskeartar er økonomisk verdifulle eller viktige for fritidsfiske, og mange stader driv ein kultivering og set inn andre tiltak for å styrkje fiskebestandane. Ein del vassdrag blir kalka for å redusere verknadene av forsuringa. Prøv å vurdere korleis menneska har påverka førekomsten av fisk i det området de undersøkjer.

Undersøkje fysisk tilstand og økologisk rolle

Lengd, vekt og kondisjonsfaktor
Lengde- og vektfordelinga i bestanden kan fortelje noko om næringstilhøve og vekstmønster. Vekt og lengd utgjer grunnlaget for å rekne ut kondisjonsfaktoren til fisken, forkorta til K-faktor. Kondisjonsfaktoren har samanheng med tilgang på føde, kjønnsmodning og alder.

Legg fisken slik at halefinnen er spreidd i tilnærma naturleg stilling. Mål frå snutespiss til bakkanten av halefinnen i millimeter. Vekta bør registrerast til nærmaste gram. Ei brevvekt høver godt til det. Generelt kan vi seie at dess feitare fisken er, dess betre kondisjon har han. Kondisjonsfaktoren blir utrekna etter formelen: K = (vekt i gram) / (lengd i mm/10)³ x 100

For aure tyder ein K-faktor på 0,8 at han er i dårleg form. Verdiar omkring 1,0 er normalt for aure, og alt over er bra. Naturleg K-faktor varierer med den naturlege kroppsforma. Den normale K-faktoren er difor mykje høgare for til dømes karuss og brasme enn for gjedde og gjørs.

Alder
Fisk veks heile livet, men det er skilnad på sommar- og vintervekst. Alle norske artar av ferskvassfisk har redusert vekst i vinterhalvåret, og desse årstidsvariasjonane kan ein sjå som årringar i beinstrukturar, øyresteinar og skjel. Det er ikkje slik at kvar ring er eitt år, ein må sjå på lyse og mørke delar, med andre ord der ringane ligg tett eller lenger frå kvarandre. Aldersbestemming kan vere vanskeleg, men dersom de har lyst til å prøve dykk, står det meir om aldersbestemming i Kompendium for prøvetaking av fisk.

Kjønn
Det kan vere skilnader mellom kjønna når det gjeld vekst, ernæring, K-faktor, aldersfordeling og liknande. Desse skilnadene er ofte interessante å samanlikne. Kjønnet er som regel greitt å avgjere. Hos dei fleste artane har hofisken gullege eggstokkar der vi oftast kan sjå enkle egg. Egga kan vere alt frå bittesmå korn til 5 mm i diameter. Testiklane er som regel bleikare, og innhaldet er meir homogent i struktur. Det er ikkje mogleg å skilje ut enkle celler. Hos fiskar som er så unge at gonadane knapt er synlege, har ikkje kjønnet noko å seie. Merk av kjønn som hann, ho eller umoden.

Fyllingsgrad av magesekken
Dette blir brukt til ei enkel vurdering av kor mykje kvar fisk har ete. Det er interessant i samanheng med andre parametrar, til dømes lengd, alder eller kjønn. Fyllingsgraden blir vurdert etter ein skala frå 0 til 5. Berre heile tal blir brukte: 0: tom, 1: berre restar, 2:litt, 3: ein del, 4: full, men ikkje utspilt, 5: utspilt.

Mageinnhald
Det gjev eit inntrykk av matvalet til fisken. Mageprøvene kan innehalde store mengder av dyr som er relativt uvanlege i vatnet. Gode døme er vassloppa Leptodora kindtii og svevemygglarven Chaoborus flavicans, som ofte manglar i planktonprøvene, men som likevel kan finnast i store mengder i mageprøver. Mageprøver er viktige for å vurdere korleis fisken verkar inn på dei andre organismane i innsjøen eller bekken.

Det er lurt å gjere opp plankton- og botndyrprøvene før de gjev dykk i kast med mageprøvene. Då veit de litt om kva for dyr de kan rekne med å finne, og korleis dei ser ut før dei har vorte delvis fordøydde i fiskemagen. Strukturar som insektvenger, hovudkapslar frå insektlarvar, ryggbein og kranium frå fisk osv. kan setje dykk på sporet av kva slags organismar fisken har ete.

Parasittar
Dei kan finnast i magen eller i andre delar av fisken. Bendelmakk er den vanlegaste, særleg i tette fiskebestandar. Ver også på utkikk etter rundmakk og skadar etter lakselus.

Organisering av arbeidet

Det er fornuftig å dekkje bordet med avispapir før de set i gang, og de bør passe på å ha alle reiskapane og tørkepapir innan rekkjevidd. Det er naturleg å behandle fisk frå eitt og eitt garn om gongen, og kvar art for seg. Kvar fisk bør få eit individuelt nummer som følgjer fisken gjennom alle prosedyrane. Ein kan lage små nummererte lappar og leggje dei på fisken, eller ein kan nummerere staden på avispapiret der fisken ligg. Hugs å merkje alle prøvene godt. Etter at fisken er undersøkt, bør de salte han godt for å hindre lukt.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema