Planter i og ved saltvatn

Veiledning

Valg for denne aktiviteten:

 Hovedside  Les veiledning  Legg inn data  Vis resultater

 Læreplanmål

Føremål

Kartleggje utbreiinga av tang, tare og andre artar i og ved saltvatn, sjå på samanhengen mellom førekomst og levetilhøve

Utstyr

Bytte, kar, små plastskåler, hagerive, kniv, formalin (4 %), herbarieark, tøystykke, aviser, plate, tau, redningsvestar

Gjennomføring

Når de skal samle inn algar som tang og tare i fjøra, bør de gjere det så tett opptil fjøre sjø (lågvatn) som mogleg. Skal de undersøkje fjøra i to timar, kan det vere lurt å byrje ein time før lågvatn. Oversikt over tidevatn på ulike stader i Noreg: vannstand.statkart.no. Det kan vere lokale skilnader. Spesielt i pollar med tronge kanalar eller sund kan det vere forseinking i flod og fjøre i høve til dei meir opne fjordane og dei ytre kystområda.

På bølgjeutsette stader må dei som samlar inn, bruke redningsvest. Dersom ein ikkje har redningsvestar til alle, kan ein la innsamlinga gå på omgang. Bølgjeutsette stader kan vere lumske med brottsjøar og liknande. Den som skal samle inn algar nedst i fjøra, må i tillegg sikrast med eit tau. Ei hagerive med jerntaggar kan brukast til å skrape laus algar nedst i fjøra og endå litt djupare. Legg litt materiale om gongen i eit kvitt, lågt kar. Når de har bestemt kva for art de har funne, legg de han i ei eiga plastskål med friskt sjøvatn saman med ein lapp med artsnamnet, slik at alle elevane kan kikke nærmare på det som er funne. I fjøra og på grunt vatn er det få høgareståande planter. Ein art, ålegras, er likevel vanleg, spesielt på sand- og mudderbotn. Vanlege blomsterplanter som kan finnast i sjøsprøytsona, er: strandkveke, strandrug, marehalm, takrør, sivaks, fjøresaltgras, strandkål, skjørbuksurt, salturt og strandnellik. Bruk flora.

Her finn de ein oversikt over aktuelle planteartar i fjøra.

Overgjødsling kan endre samansetjinga av algar i fjøra. I ein del område med mykje næringsstoff i vatnet frå til dømes kloakkutslepp kan ein finne store mengder grønalgar, medan vanlege brunalgar som grisetang forsvinn eller blir reduserte. Noter i skjemaet om det er lokale tilhøve de meiner kan påverke algane.

Oppbygging av ei referansesamling

Kvar skule bør ha ei samling av dei dyra og algane som er funne og bestemte. Det kan ein gjere kvart år, eller ein kan supplere ei samling med dei artane som ikkje er funne tidlegare.

Samlinga kan ha minst tre føremål:

• Ho kan vere eit hjelpemiddel ved neste innsamling ettersom ein kan samanlikne dei innsamla individa med individ i samlinga.
• Ein kan lage ei utstilling for seg sjølv og andre elevar.
• Dersom ein skule har ført opp ein art som ikkje tidlegare er funnen i området, kan ein få sjekka dette med ein spesialist. Kanskje kan skulen din gjere funn som er den nordlegaste eller sørlegaste registreringa av ein art?

Algar og dyr som er innsamla, døyr og rotnar nokså raskt, dersom ein ikkje har dei i rennande sjøvatn. Skal ein ta vare på dei over lengre tid, må dei konserverast eller tørkast.

Fiksering av algar

Algar som blir lagde på sprit, mistar nokså raskt fargen, så 4 % formalin er det vanlegaste fikseringsstoffet for plantene. Glykol blir òg gjerne brukt i formalinen for å hindre uttørking dersom vatnet i løysninga skulle dampe bort. Formalin er skadeleg både ved innanding og ved hudkontakt, så bruk lateks- eller gummihanskar i eit avtrekk (stå utandørs dersom de ikkje har avtrekksskap).

Brunalgar og raudalgar kan bli grøne når dei er fikserte. Det skjer fordi spesialfargestoffa taper seg og klorofyllfargen kjem meir fram.

Herbarium

I skulesamanheng er det nok best at ein tek vare på algane ved å presse dei, spesielt når det gjeld dei større algane. Denne metoden er òg ideell for kvar einskild elev når han eller ho skal byggje opp si eiga samling.

Bruk relativt tjukke ark (kartong) som ikkje har for glatt overflate (algane vil ikkje feste seg då). Du kan leggje algen rett ned på arket, men det beste resultatet får du dersom du arbeider i eit litt stort kar med låge (2-5 cm), helst skrånande, kantar.

Du fyller karet med vatn frå springen. Legg arket oppi karet slik at det søkk på botnen, og legg deretter algen oppå arket. Spesielt algar som består av mange trådforma greiner, må ha hjelp til å spreie seg utover arket. Bruk pinsett og pirkenåler.

Ta så tak i den nedre delen av arket med den eine handa medan du pressar den nedre delen av algen varsamt mot arket. Hev så arket i den enden du held i, sakte ut av vatnet (dra skrått ut). Du held fram med å dra arket til deg (utover kanten av karet) til heile arket er oppe av vatnet. Resultatet blir ikkje alltid like bra med dei buskete algane, men det kjem seg med litt trening.

Legg så arket varsamt ned på eit bord, oppå ei avis. Legg på eit tøystykke, som dekkjer algen. Eit gammalt laken kan delast opp i høvelege delar. Bruk ikkje papir, for det set seg fast i algen. Oppå tøystykket legg du så ei eller to aviser som skal trekkje ut vatnet frå algen - via tøystykket. Du kan leggje eit nytt ark med ein ny alge oppå dette, dersom du skal presse fleire.

Når du er ferdig med det siste arket, legg du oppå ei ubøyeleg plate som er like stor som avisene, og deretter noko tungt oppå der igjen. Dei første to-tre dagane må du skifte aviser minst kvar dag. Algen skal liggje i press til han er tørr. Det kan ta både to og tre veker.

Merk dei pressa arka med namnet på algen, kvar han er funnen, dato for innsamlinga og gjerne namnet til den som har funne algen, og namnet til den som har bestemt arten. Når det gjeld staden der algen vart funnen, kan det òg vere greitt å føre opp om staden var verna eller utsett for bølgjeslag.

Overgjødsling og giftstoff kan endre samansetjinga av algar. I ein del område med mykje næringsstoff i vatnet kan ein til dømes finne store mengder grønalgar. I område som er ureina av tungmetall, kan til dømes fjøreslo, havsalat, blæretang og tarmgrønske klare seg betre enn andre algar. Noter i skjemaet om det er lokale tilhøve de meiner kan påverke algane.

Skjema

Dette skjemaet kan du ta utskrift av og bruke når du jobber med aktiviteten.Når du er klar til å legge informasjonen inn i databasen, går du til registrer data.

Vis bare skjema