Resultater

Kommentarer til aktiviteten
BRØRVIKSKUTO (091) Loggrapport EIDSLANDET 22.03.97 TRADISJONSBERAR : HANS BRØRVIK DOKUMENTASJON : ARNE HØYLAND TEMA: TILVERKNAD AV STAVAR TIL EI STAVGRIND BILETE 899 Køyrde om Modalen og var inne på Eidslandet kl 8.30 Sagbruket til Hans midt på bilete Nokre minutt etter kom Hans.Han køyrde ned til saga og eg kom etter med min bil. Eg tok på meg kjeledressen, Hans kom bak til meg og såg treskia som låg baki bilen min. Han tok ut ei av dei nye Åsnes fjellskia og han kalla skia for splittkein-ski. Dette er av den typen dei før kalla splittkein-ski. Han seier at skia er av litt tynnare dimensjon enn dei gamle splittkein-skia. Så spør han om dei har slutta å laga desse tynne langrennskia som var populære ei stund, han kallar desse for - smala spøteski (spøt= strikkepinne) Hans fortel om ein gong han var på Kvamskogen på ei familiesamkoma. Det var snø og dei gjekk på ski. Men alle gjekk i den preparerte løypa : - dei halsa i veg, hadde ikkje tid til å nyta turen Hans hadde då sine gamle treski, men dei var for breide til skisporet, så han gjekk utanom løypa der det var fin "mjellesnjo" - mjellesnjo (m.) (mjølsnø trur eg det tyder) BILETE 900 Etter å ha sett og snakka litt om gamle ski, gjekk me bort til materialstabelen. Me tek av presenninga og legg til sides dei øvste materialane til me kjem ned til grindverksmaterialane. Her ligg emne til fire stavar, to stavleier, to betar som me skar av skutematerialane sist sumar (1996). Me går inn på saga og Hans koplar til straumen, og smør lagra på saga. Reima frå motoren til sagakslinga er for slakk,og Hans tek fram skiftenøkkel og eit jern til å strama opp reima med. Han seier at han må "strekkja saje". Etter ein del arbeid med smørjing og strekkjing av saga er saga klar. BILETE 901 Me ber inn den fyrste staven,legg han på sagbenken. Hans reknar ut kor djupt inn han skal skjera i stavtoppen og kjem fram til at det må takast ut 13 cm for å få plass til bete og stavleia. Han ser etter rotenden i emnet og vil bruka denne enden som stavtopp. Staven er 8X8 tomma. BILETE 902 Hans måler og strekar opp på staven kor mykje han skal ta ut or stavhovudet.Han let det stå att 2 tommar på kvar side av hovudet til stavøyra. BILETE 903-904 Før han skjer inn kontrollerer han kvar sagbladet treffer emnet med ei lita prøveskura og kontrollera at sagbladet treff rett i høve til den oppmerka streken. BILETE 905-906 Når skuren stemmer med streken,skjer han inn i stavhovudet til nederste delen av sagbladet når streken for kor djupt han skal saga. BILETE 907 Så måler han avstanden frå den fyrste skuren til den andre prøve-skuren og kontrollerer at det er |3 cm mellom stavøyrna. BILETE 908 Han kontrollerer og dimensjonen på det andre stavøyra.Det gjer ikkje noko om dimensjonen på stavøyro er heilt like,det som er viktig er at det ikkje er for lite dimensjon på øyrevden,at øyrene har styrke til å tola presset. BILETE 909-910 Han skjer den andre skuren på staven og kontrollerer målet på opningen i stavhovudet og måler dimensjonen på stavøyra. Rytmisk og rituellt kontrollerer Hans før og etter skuren i alle fasar av sagarbeidet. Han justerer litt dersom det ikkje stemmer heilt med streken,skjer ny skur og kontrollerer att. Dei mange strenge og systematiske prosedyrane gjennomsyrar arbeidsgangen. BILETE 911 Etter at dei fira stavane er skoren seier Hans : - då e desse øyremerkte Eg spør kva det uttrykket knytter seg til og han trur det kan skriva seg frå det at dei øyremerkte sauene. (Sjølv meiner eg å ha lese at dei endane som stikk opp på stavhovudet etter at midtstykket er teke ut vert kalla stavøyrer, og difor vert min assosiasjon at uttrykket "Øyremerka" kan knytta seg til det å merka av på stavhovudet kvar skuren til stavøyra skal koma.) Eg spør Hans om han har høyrd brukt uttrykket stavøyra, men det er nytt for han. Det er likevel verdt å merka seg at Hans nettopp får assosiasjonen til uttrykket "øyremerka" etter å ha merka av og skore skuren til stavøyra. Det verkar som det er ein samanheng mellom arbeidsmåte, konstruksjon, form, ord og uttrykk. Me køyrer bort på kaien på Eidslandet og tek matpause der. Sola skin og varmer godt i bilen. Etter å ha ete går eg borti telefonkiosken og ringer til Atle Tellnes for å høyra om han kjem inn og er med på arbeidet, men det passar ikkje for han. I matpausen snakka me litt om sagabruket i Brørvik. Eg spurde kortid dei helst saga, og Hans seier : - so lenje da va snjo i fjedle va da sagavatn (om våren) rigna da no om summaren,so va da no tårve å ga på saje sjøl om da va mitt i slåtten - ofta va da snjo i fjedle fram te Jonsok Hans fortel litt om endringane i sagdrifta etter at saga vart flytta inn til Eidslandet : - når ein kom inn her ,vart da kjekkare med elektrisk (Hans fekk då elektrisk drift på saga) I Brørvik var saga vassdreven : - du måtte passa på, opna og stengja (før vatnet) når du sagde, når me tok stokkjen tebakars då stoppa me saje (dette vart gjort for at ikkje ein skulle skada seg eller materialen når stokken vart ført tilbake til ny skjering) Då Hans tok til å saga på Eidslandet, gjekk han over til elektrisk drift, og då vart ikkje sagbladet stoppa mellom kvar skur. Mange meinte at dette var fårleg, og at ein "akta seg ikkje nok " til å skjera på denne måten. I den fyrste tida var det heller ikkje kniv frammom bladet Sagbenken i Brørvik vart snudd fram og tilbake ved skjering og Hans seier - snuinje va arbeidsomt Når Hans byrja å saga på Eidslandet lagde han trekk på benken: - te å bjynna med lagde eg bere trekk tebakars, men då vart eg trøttare enn då eg snudde beggje veie sllek som i Brørvik. (Dette forklarer Hans med at snuing berre eine vegen vert meir monotont og slitsamt enn å snu beggje vegar,for då vert det meir byte i arbeidsstilling.) - so då lagde eg trekk beggje vega og då vart det bere ein leik. Etter matpausen køyrer me utatt på saga. Hans spør om eg har ein kniv til å kvessa blyanten med. Eg hentar ein eg har liggjande i bilen. Etter at han har kvest blyanten fortel han om uttrykket musajellara. Smågutane fekk småknivar til å arbeida med og desse knivane vart kalla "musajellara" av dei vaksne. Hans forklarer at det var vanleg før å jella ver og evenuelt andre dyr. Då brukte dei kniven til å skjera med. Dei brukte og uttrykket ”skåren” om dyr som var jella. Altså, dei små guteknivane var så små at dei kunne berre brukast til å jella mus med, medan dei store knivane var til større dyr. Det var ikkje vanleg å jella mus, men det vart brukt som eit morsomt namn på småknivar som gutane kunne bruka. BILETE 912 Hans har teke med bor til å bora tett med hol langs kappstreken i botn av stavhovudet. Han brukar ei borevinna. BILETE 913-914 Etter å ha bora litt kontrollerer han med vinkelen at han borar vinkelrett på staven. Han seier og at han kjenner på boren går lettare når han går skeivt, og tyngre å snu når boren går i lodd. (Er det like lett å kjenna med ei elektrisk boremaskin ? kva konsekvens har bruken av elektrisk boremaskin i høve til konservering av handlingsbåren kunnskap ? ) Hans har gløymd stikksag, og eg seier eg kan køyra til Stamnes å kjøpa ei stikksag. Det gjer eg, og imens borar Hans i stavane. BILETE 915 Då eg kom att var eine staven ferdigbora og Hans tek stikksaga og syner korleis det skal sagast for å løysa resten av veden som heng i stavhovudet. Eg held fram med å saga medan Hans borar vidare på dei andre stavane. BILETE 916-917 Då eg har saga ferdig inn på staven bed eg Hans koma og sjå kva som skal gjerast. Hans brukar då øksa til å slå ut stykket. Etterpå brukar han stemmejern til å sletta ut veden mellom boregradane i botn på stavøyra. Eg spør om eg skal halda fram med å bora og at han arbeider med stemmjernet, men han meiner bestemt at han må bora og at eg kan bruka stikksaga og stemmejernet. Etterpå skjønar eg at boringa er vanskelegast å få til for urøynde personar. (Hans praktiserer den "gamle progresjonspedagogikken" i forhold til meg , der han vurderer kva del av arbeidet ein urøynd person som eg kan gjera ? Såleis kan dokumentasjonen kanskje ha ein pedagogisk verdi.) Slik held me fram , Hans borar botn mellom stavøyro og eg sagar ut og finpussar med stemmjern. Etter at to stavar er ferdige, seier Hans spøkefult at me må ha ein røykjepause. I pausen står me ved sida av sagbenken og sagbladet. Eg spør om han har bygd eit slikt grindverkshus før. Han seier at dette vert svenneprøven. Men han har reparert noko stavar i gamle bygg m.a. i nothenga på Gammersvik. Han ser på det å byggja dette grindverkshuset som enkelt. Han veit korleis det skal gjerast gjennom det han har sett og gjort tidlegar. Han fortel om ein snikkar i Toskedalen som hadde eit uttrykk om rusmål : bruka rusmålet til vater (Kva han meinte med dette er eg ikkje heilt sikker på, men det handlar om at noko av vurderingane kan ikkje målast med vater men lyt rusast ved berre å sjå. Uttrykket seier og noko om kor nøyaktig eit rusmål kan vera.) Hans fortel at det var vanleg å ta emnetre til stavar utfrå dimensjonen ein trong på stavhovudet. Emne til stavhovudet vart teken i rota av stokken og det var dette målet ein gjekk etter når ein skulle velgja emnetre. I rota er treet sterkast og i stavhovudet kjem det største presset der tyngden frå taket vert overført til stavleia og vidare ned på stavane. Me snakkar litt om korleis han vikkar sagbladet, og korleis han filar det. Han har ein fast plass på sagbenken han kan støtta seg og fila mot når han filar undersida av sagtanna, slik at alle tennen vert vassrett og likt plana. Derimot vert filing av hellinga oppe på sagtanna gjort på fri hand. Når Hans filer og set i stand bladet uttrykkjer han klart korleis kunnskapen set i han : - du får da lissom i nevane , du kjenne kor mykje du ska ta (Ein paralell til dette er at han kjenner på boren når han borar vinkelrett, på store borar) Klokka gjekk mot 16.00 og Hans var ferdig å bora ut dei fire stavane.Det står att å saga og stemma or den siste staven. Me avslutta med å leggja materialane som låg ute i stabelen på plass og dekka dei til med presenninga. Så tok me helg og avtalte å halda fram på komande mandag.

Bilder