Resultater

Eg og Gunnar Svein kom til Stamnes kl 9.00 og venta der på Hans Brørvik og Atle O Martinussen til kl 9.30 og køyrde opp til Eikefet der det var planlagd å fella nokre tre som skal nyttast som emne til bekkje i skuto. Atle O Martinussen er med frå Handverksregisteret for å filma dette arbeidet. Det viktigaste ved dokumentasjonen denne dagen var at Atle skulle filma Hans i arbeid i terrenget, med treet, val av emne i rota, saga av røtene, velting av treet og måla emne i passande lengde og kappa det. Trea var vald ut sist me var her før jul, røtene vart reinska for jord og var nærmast klar til saging. Eg fotograferte ein del for å sikra stort tilfang av biletmateriale av Hans i arbeid. Me set bilane frå oss i Fetstegane , står litt på asfalten og ser oss rundt, for å peila inn lokaliteten der to av trea står som skal fellast. Eg hentar stigen som me la under ein berghellar sist me var her for å bruka den til å koma opp på bergknausane der trea står. Medan me står og småpratar vert det snakka litt om Huldra, og Hans fortel at han hadde møtt ein i Eksingedalen som trudde på dette, som hadde sett ho eller møtt ho. Me går oppover vegen der me gjekk sist me var her, finn staden der me gjekk opp. Hans vil oppatt same vegen, går opp i stigen, tek med reiskapane og tek til med å klargjera arbeidet. Seinare vert oppgangen lenger nede nytta, det var betre nedkomst der. Bilete 101 Hans arbeider med å kappa røtene på tre nr 1.

BILETE 102 Hans har sikra treet med eit taug. Etter å ha kappa nokre røt stramer Hans tauget for å sjå kor laust det står, men han må saga meir. Klikk direkte på bileta for max storleik

BILETE 103 Hans kappar siste rest av røtene med ei stikksag Han arbeider i knesitjande stilling med stikksaga.

Nærbilete av kvar røtene vart kappa på tre nr.1 Det tok meir tid enn venta å velta det fyrste treet. Rota hang meir fast enn det såg ut til. Etter ei stund kom Gunnar og hjalp til med å få laus rota. Då treet nesten var laust, vart det ved hjelp av tauet velta og styrt ned i veggrøfta like nedanfor. Deretter gjekk Gunnar ned til treet og kappa det opp i emner slik Hans ville ha det.

Atle Ove Martinussen filmar Hans i arbeidet med felling av treet.

BILETE 106 Ein rotstubbe som stod att etter det fyrste treet var velta. Hans seier at dette kunne vore eit fint bandemne til å hengja opp lause skukkbjelkar i , t.d. vart det mykje brukt når ein lagde stauraskukk i løene, men også i naust.

BILETE 107 Tre nr.2 i dag Arbeidet med dette treet gjekk noko fortare enn det fyrste. Eg skulle ein tur ned i bilen å henta noko, og då eg kom oppatt var treet rotvelta.

Bilete 108 Same emnet som bilete 107

BILETE 109 Rotarmane på tre nr 2. Det er to kraftige rotarmar til venstre ,og såleis kan det gje fleire alternativ til bruk av stokken. Dette ser Hans best når han skjer stokken på saga. Innimellom rotarbeidet vart det prata litt om diverse tema og Hans fortel: OM SLEDAR - sleane vart brukt både på snjo og berrmark - når dei drog sleane i markje før, so skodde dei meiane med tenal - tenalen e hardare og sprøare (enn resten av føro) Tenal får du alltid i utkanten i ytterkant på boga stammar, den lengste sida , nedkanten av ein stamme som er sega, der stammen får det sterkaste presset på seg. Tenalen er då sterk i lengderetningen oppetter stammen. Hans seier: - han (tenalen) e brukande i lengderetninjen Han fortel at bestefaren lagde ein ny høyslede og brukte då dei gamle meiane til mal. På desse sledane var det bekkje etter same prinsippet som i båtane, og bekkemne vart teke frå stamme og grein på ei føra Namn han bruka på delane i sleden er: flautane( horisontale delen av bekkjen) øyrane (vertikal del av bekkjen) bord- botn i sleden som høyet ligg på remane- sidebord oppetter øyrane(karm) meiane- som sleden glir på føreskone- slitelist under meiane, av tenal Hans sa at tenalen gleid ekstra lett på terrenget (på tåe mark) Gunnar fortalde om ein spesiell slede som vart nytta i Ynnesdalen i Gulen, der dei sette hjul på sleden. Slikt bruk hadde ikkje Hans høyrd om. MATPAUSE 12.30 til 13.15 Den kalde vinteren me har hatt i heile landet den siste tida, var utgangspunkt for samtalane i matpausen; om flaum, vatn og is. FLAUM Hans fortalde litt om tre storflauma som hadde vore på Voss ein gong på 1700-talet,der den største gjekk heilt opp til alterrinjen i kykja på Voss. Han snakka og om ein storflaum som hadde vore på Faltekvål i Eksingedalen på 1700 talet. VASSBRUK OG VASKING I BRØRVIK Heime i Brørvik hadde dei ei kjelda ved sida av stovehuset. Kjeldo held godt om vinteren, men vart oftare tom om sumaren, då henta dei vatn i elva. Det var ikkje faste dagar dei vaska kle, det kunne variera ; - i dei felaste kuldeperiodane let dei da vera (vaska kle) - um sumrane vaska dei me kjedlo elle borte me elve ISBRUK I EIDSFJORDEN På vegen inn Eidsfjorden i dag la eg merke til små hol ute på isen. Hans kallar dette tere-hol. Eg prøver å få Hans til å seia noko om korleis han vurderer og brukar isen. Var isen sikker i dag slik eg såg han i forbifarten ? Det kan ikkje Hans gje eit generelt svar på, men han kan likevel seia at dei ville kunna gått på isen frå Brørvik og inn til Eide dersom det var aktuelt. Men kvar dei ville gå kan han ikkje sei her og no. Isen må prøvast ; - du må ha piggstav , og prøva isen Di tynnare isen var, di meir måtte staven brukast. På spørsmål om kor mykje dei brukte staven seier han: Var isen veldig tynn så ; - prøvde han annakvar meter, spørst ka me fann, da va nett ette so isen viste seg te Det er mange forhold som verkar inn på kvaliteten på is. Dersom det legg seg snø på nylagd is, tek det lenger tid før isen frys, då snøen isolerer. Men vert snøen tung nok,vil den pressa isen ned i sjøen, og snøen trekkjer vatn til seg og frys til is. Han seier: - sist va ikkje isen snjober so lenje, da kom so mykje snjo at vatne trekte gjøno Eg spør om kor mykje is dei måtte ha ved hestetransport; - 4-5 tomma med god is, vis du skulle ha transport, dei tilpassa lasset ette isen Som ein ser, spørsmålet om trygg is er komplekst. Etter matpausen i bilen til Hans, gjekk me ut og skulle gjera oss klar for det siste treet som skulle fellast.

BILETE 110 Gunnar har gått ned til neste tre. Dette tok Gunnar ut siste dagen me var her før jul.

BILETE 111 Hans har ikkje sett dette treet, og kjem ned for å sjå på rot og stamme. Hans til venstre.

BILETE 112 Hans kjenner på røtene med hendene for å få eit presist bilete av dimensjonane på røtene og for å finna ut kva rotarmar han vil ha til emne.

BILETE 113 Hans og Gunnar diskuterer kva rotarmar som er dei beste bekkema.

BILETE 114 Rotarmen til høgre på bilete vert vurdert som bra med tanke på vinkelen og dimensjonen. Denne rotarmen vert kappa fyrst, og på den måten er den sikra mot skade seinare i fellingsarbeidet.

BILETE 115 Etter å ha kappa fyrste rota går Gunnar over til motsatt side og kappar den andre rotarmen som og kan vera bekkemne. Dette treet har så stor dimensjon i stamme og rot at det kansje kan nyttast til to långbekkar.

BILETE 116 Gunnar skjer,kappar røtene slik dei vart overens om, men rota vil ikkje opp,ho heng att ein plass. Hans legg seg på stamma og prøver å pressa treet over ende, men det slepp ikkje.

BILETE 117 Det same som bilete 116

BILETE 118 Hans grev og fjernar meir jord rundt dei største rotarmane. Hans seier det kan kansje vera telen i jorda som heldt på treet. Gunnar seier kanskje det kan vera sprikka i berget som rota heng fast i. Hans går og hentar spittet. Hans brukar stikksag medan Gunnar brukar spittet til å løsna og pressa rota. Dei kjem inn i ein rytme der Gunnar jyngar med spittet slik at treet legg seg til eine sida og opnar sagskåro i rota og nett med det same rekk Hans å saga litt med stikksaga, men så kjem treet attende, lukkar sprikka og låser saga. Dei sluttar med denne sageteknikken og går over til å saga medan treet står meir permanent i press, Gunnar pressar vekselsvis med spitt eller øks.

BILETE 119 Smått om senn legg treet seg over og siste del av ein rotarm som har helde treet att vert reven av.

BILETE 120 Medan Gunnar sagar på røtene med motorsaga, står Hans litt ovanfor og ser seg rundt, han flyttar seg litt rundt og ser på eit spesielt tre, og seier til meg: - dar kan da vera emne te ein liten bekk (i ein færing) Han peikar på nederste greina som går ut til venstre frå ein furustamme, vinkelen er passande,og dimensjonen er passande til bekkemne.

BILETE 121 Oversyn over treet der det ligg etter det er felt. Gunnar arbeider til venstre med å kvista med motorsaga medan Hans tek til å måla opp lengden frå rota og oppover stammen så emnet kan kappast i passande lengde. Til slutt kappar Gunnar treet opp i dei tilmålte lengdane med moptorsaga, og her skal treet liggja til det vert henta for saging.

BILETE 122 Gunnar til venstre i bilete kvistar treet med motorsaga, Hans til høgre vurderer rotemna i stokken medan Atle Ove litt oppe til høgre i bilete dokumenterer med video. Til slutt samlast me alle nede ved rotenden på den rotvelta stokken, og Hans fortel at då han var oppe og henta spittet i bilen, stoppa ein buss som kom forbi. Det var ein bussjåfør som var på veg opp Eksingedalen, og sjåføren som bur på grensa mot det gardsbruket me arbeider på sa til Hans at han kunne berre ta nokre tre som stod lenger oppe i svingen, så kunne det vera hass bidrag til skuteprosjektet. Trea kunne me få gratis. Me vart enig om å gå opp i svingen å sjå på trea til slutt. Medan Hans sto og reingjorde rota etter det var felt, fekk han auge på eit emne som var vaksen saman i ein sirkel. Emnet var voksen saman ved at to røt ein gong hadde vorte pressa mot ein annan,og under dette presset vaks røtene over i kvarandre og vart til eit heilt emne. Kansje kunne det koma til nytte seinare i byggjeprosessen. Hans fortalde om "kringlo" som dei hadde heima, som eg har skrive om før. BERKING AV TRE (Kunstig aldring) Det vart snakka litt om berking av tre. Hans kunne hugsa at bestefaren berkte trea på rot med øksa så langt opp han nådde. Trea kunne stå slik i minst to år før dei vart felte. Trea skulle brukast til bygningsmaterial. Hans seier at han har sjølv tenkt å prøva å gjera dette, men det har ikkje vorte til. Eg foreslår at me i løpet av vinteren prøver å velja ut nokre stokkar, for å få meir kunnskap om dette. Det Hans undrast på er mellom anna er kva endringar som skjer med veden og om det vert annleis å arbeida med slike tre på saga. SEVJA LÆKJER Det vart snakka om sevja som svell ut av skada skog. Hans fortel at dette stoffet som kom ut på føra, brukte dei mykje på sår og sprikker i huda, det lekte. Sevja gjorde og at huda i hendene vart mjuke når ein t.d. arbeidde med material på saga. GROBLAD SOM LÆKJEMIDDEL Hans fortel og at eit anna vanleg lekjemiddel dei brukte på sår var gro-blad. Det hadde han sjølv nytta på borna sine då dei vaks opp. Dei la grobladet på såret og surra det litt fast. HØYKORN SOM LÆKJEMIDDEL Han nemde og bruken av høykorn som dei kokte saman til ein varm graut. Dette la dei inn i eit tynt klede og surra rundt halsen dersom dei var sjuk i halsen,og det hjalp. Det heldt lenge på varmen. SURMJØLK SOM LÆKJEMIDDEL Fekk dei ilt i armane e.l la dei våte omslag rundt armen, det var klede som var bløytt i surmjølk. OVNSVARMEN SOM LÆKJEMIDDEL Eg spurde om dei hadde noko middel eller gjeremål mot sjuk rygg. Han fortalde at bestefaren alltid sette seg med ryggjen til oven dersom han hadde fått eit slet eller liknande. Det same gjer han og sjølv. Me går opp i svingen der bussjåføren sa me kunne ta nokre furuer. Hans og Gunnar ser etter nye bekkemner.Her står det nokre tre som kan brukast og Hans meiner me bør ta med desse, for dei kan koma til nytte no eller til noko anna seinare. Eg foreslår me prøver å ta dei neste gong me skal opp i dalen her å fella eik til kjølemne. Hans skal snakka med Jon Eikemo om løyve til å hogga emne til kjøl som me såg på før jul, og dersom det går greit fer me oppatt i neste veka og feller det.