Resultater

Elevar ved Ostereidet barneskule, har registrert kulturminne i Eknesvåg i Osterfjorden i Lindås. Elevane gjorde oppmålingar og skreiv ned fakta og tok bilete. Denne reportasjen har eg laga i etterkant av opplegget og er basert på feltarbeidet som eg gjorde i lag med skuleelevane. Gunnar Eide var med som lokal informant og hjalp oss med opplysningar under registreringa.

Eknesvågen er ein liten smal våg på nordsida av Osterfjorden. Men denne plassen har m.a. vore viktig for ferdsla og handelen med tømmer og bygningsmaterialar i fleire hundre år. Særleg i samband med den såkalla Vossahandelen var plassen ein viktig stasjon på veg til Bergen. Ostringane kjøpte tømmer på Voss og fløta det ned Vosso til Bolstad, vidare ut Bolstadfjorden og Osterfjorden til Bergen. På denne ferda var Eknesvågen ein viktig hamn og kvileplass der dei kunne ta inn med tømmerflåtane dersom dei fekk motevind og motestraum. Då kunne dei liggja med tømmerflåtane inne i Eknesvågen og tømra ferdighus til bergensarane medan dei venta på god bør ut fjorden. Dette var også ein stad der dei selde tømmer. Desse aktivitetane gav også grunnlag for etableringa av eit lite gjestgiveri litt lenger ute i Eknesvågen.

Sør for Eknesvåg, på andre sida av Osterfjorden, ligg den gamle kyrkjestaden og kommunesenteret Hosanger på Osterøy. Eknesgarden høyrde til Hosanger kommune før kommunereguleringane i 1964.

Den raude bygningen er siste butikken som var i drift. KLIKK DIREKTE PÅ BILETA FOR MAX STORLEIK

Det kvite huset lengst til høgre hyste ein av dei fyrste butikkane i Eknesvågen, "Huset på Skjere" som sume seier. Bygningen skal no reparerast etter antikvariske prinsipp og pynta opp i vågen i lag med dei andre bygningane som er sette i stand dei siste åra.

Den store kvite fabrikkbygningen i bakgrunnen høyrer til Georg Eknes Industrier, ei bedrift som vart starta av Georg Eknes på 1950-talet. Mellom dei to nausta til venstre i biletet stod det tidleg på 1860-talet ei lita stove der det vart dreve litt handel. Her vaks og den landskjende folkemusikksamlaren Arne Bjørndal 1882-1965)opp. Fjorten år gamal flytta familien Bjørndal til Bergen, og nokre år seinare vart huset seld og flytta. Kjelde: Soga om Eknes (Nettsider)

I det kvite huset lengst til høgre, " på Skjere" vart det dreve butikk frå byrjinga av 1880. Huset i midten har vore meieri og vart bygd i 1927. Den raude bygningen til venstre var siste butikken som vart dreven her nede. Fyrste byggjesteg av den butikken vart bygd i 1902. Naustet lengst til venstre står på Klubben og høyrer til Nedre Eknes. Til høgre for dette naustet ligg ein liten husgrunn. Her dreiv husmann og skomakar Lars Monsen Bjørsvik litt frihandel rundt 1860. Her vaks også Arne Bjørndal opp. (Kjelde: Soga om Eknes)

Elevane sykla frå Ostereidet barneskule til Eknesvåg. Der vart dei mottekne av Gunnar Eide som m.a. er ei drivkraft i arbeidet med å berga historia og setja i stand dei gamle bygningsmassane i Eknesvågen.

Gunnar opna med å stilla seg opp på ein liten bergknaus som stikk opp på parkeringsplassen. Han fortel at i gamle dagar var dette toppen på eit stort skjer der det var sjø på innsida. Men etter kvart som staden vaks med fleire bygningar, dampbåtkai og rutebilar, vart parkeringsplassen utvida og området rundt Skjere vart fylt med stein.

Lengst til høgre ser me eit nytt monument, ein minnestein over kommandørkaptein Ingvald O. Eidsheim , skipssjef på militærfartøyet "Hitra" under siste verdskrigen.

Minnestein over kommandørkaptein Ingvald O. Eidsheim , skipssjef på militærfartøyet "Hitra" under siste verdskrigen.

I samband med opprustinga av kaiområdet i Eknesvåg, vart det bygd nytt vareskur. Skuret er kopi av det gamle.

Oppmåling lengde 385cm breidde 227cm høgde 286cm

På baksida av vareskuret står ein benk som vert kalla ja-benken. Den vart brukt i samband med frieri, men me manglar døme på korleis frieriet føregjekk.

I dette huset vart det dreve handel nokre år. Det var Lars Hodnekvame som i 1890 kjøpte huset etter "Erik i Æselie" på Eidsheim, og flytta det her til Nothusskjæret. I 1905 overtok sonen handelen men gav seg etter nokre år. Etter den tid har det truleg vorte påbygd ein del. På den tida gjekk sjøen innom huset på austsida av skjæret, høgre sida. No skal huset reparerast og setjast i stand etter antikvariske prinsipp.

Oppmåling lengde ca. 900cm breidde 420cm høgde 320cm

Huset er bygd av tømmer som før har vore brukt andre stader. Dette ser ein mellom anna ved at dei to nederste tømmerplankane er øksa flate, medan dei nærmaste tømmerplankane ovanfor er skorne med sag, truleg med tomannsag og med stillas for to personar .

Tømmeret er av furu og dei nederste plankane er nova slik det gjerne vart gjort på sytten- og attenhundretalet.

Nederste planken er øksa medan den ovanfor er skoren med handsag.

Der er og rissa inn ei teikning av eit seglfarøy på ein av tømmerplankane.

Strekane i tømmerveggen syner spor etter bruken av sag. Tett og uregelmessig sagskurd slik som her, er merke på bruk av handsag. Ei vassdriven oppgangssag ville gjerne gje breidare og jamnare skurd p.g.a. stødigare og sterkare framdrift.

Oppe i andre etasjen ser ein at bygningen er sett saman av ulike materialar med ulik alder. Her ser det ut til å vera skøytt på med nyare tømmer som er skoren på sag og nova på ein nyare og enklare måte, medan noko av tømmerveggen under er øksa og nova meir alderdomleg.

Tømmervegg inne i fyrste etasjen, søraustre hjørne. Tømmerplankane er ikkje kantskorne, men ser ut til å ha fasong etter skogeråda. Med det meinast at fasongen på tømmerplankane følgjer treet si avsmalning. På den måten utnytta dei mest mogleg av treet og det vart lite svinn. Tømmerplankane vert då breidast nede i rotenden og smalnar av opp mot toppenden. Med slik tømmerfasong vert under novinga veksla med bruken av rot og toppende for å koma likt opp på båe sider.

Tømmerveggar inne i andre etasjen, sørvestre hjørne. Tømmerplankane ser ut til å vera like breide i begge endar, lik breidde i rot- og toppende. Det er eit merkje på nyare og enklare form for noving.

Den vesle kvite bygningen vart sett opp av nokre lokale bønder i 1912 og vart nytta til lagring av mjølk som skulle sendast vidare til mjølkehungrige folk i Bergen.Her gjorde også gamle dampen sitt for å halda liv i bymannen.

Oppmåling lengde 430cm breidde 318cm høgde 223 - 354cm

Her i det gamle meieriet vart mjølka kjølt i vassbasseng med is i. Isen vart skoren m.a. i Bjørndalsvatnet om vinteren.

Bak det gamle meieriet vart det sett opp eit nytt og større meieribygg i 1927. Då hadde dei og fått straum og kunne kjøla mjølka med elektrisk kjøleanlegg.

Detalj av dør.

Huset vart sett opp av Ivar J Dyrkolbotn i 1902 og seinare dreiv han og kona Nilla Maria f.Isdal handel her, truleg fram til 1919. Etter desse overtok landhandlar og postopnar Anton O Flatøen fram til 1936 då Karen Halstensen overtok og starta med landhandel, post, telefon og dampbåtekspedisjon. Karen gifta seg med Henrik Guldbrandsøy i 1937 og dei dreiv butikken her fram i 1970-åra. Då overtok sonen Halstein Guldbrandsøy og han bygde seinare på 1970-talet ny butikk oppe ved hovudvegen på Eknes. Kjelde: Soga om Eknes (Nettsider)

I dag vert butikken m.a. brukt ved kulturelle tilstellingar med bok-kafe, konsertar m.m.

Seinare i ........... vart butikken utvida med eit lagerbygg med bustad i andre etasjen. Oppmåling lengde 1880cm breidde 660cm høgde 768,5cm

Naust og bu som vart bygd i 1952 av handelsmann Henrik Guldbrandsøy i samband med butikken. Materialane vart kjøpt på Eikanger.

Oppmåling lengde 1231cm breidde597 høgde 242cm

Bjelkane er skorne på sirkelsag.

Ved sida av naustet til venstre, på Klubben, held den fyrste handelsmannen til. På nettsida "Soga om Eknes" står det m.a. : Den fyrste handelsmannen på austsida av Eknesvågen var etter det eg kan sjå, ein husmann, Lars Monsen Bjørsvik. Han bygsla ei hustuft i Klubben av Jon Eriksen Eknes. Der sette han seg opp eit hus. (Noko av tuftene er å sjå også i dag 2004.) Han var skomakar, og dreiv ein liten frihandel attåt nokre år. Systera hans, "ho Ingeborg i Kroko" styrde for han. Ho dreiv skreddarsaum.

Gunnar kallar dette naustet for Doktarnaustet, og det står på eit gardsbruk som høyrde til ein doktor på Nedre Eknes. Naustet vart sett opp i 1902. Her i nærleiken av dette naustet held den fyrste handelsmannen til. Her heldt også nr. to til: I 1875 bygsla Johannes Arnesen Røssland D.Y. og kona Brita Knutsdtr. frå Nordås, same tufta. Johannes var rokkesmed. Dei hadde nokre år brødhandel attåt. Kor mange år er uvisst. Tredje handelsmannen: Etter nokre år leigde dei bort huset til ein handelsforening. Dei dreiv nokre år, antakelegvis fram til omlag 1880 (Kjelde:Soga om Eknes)

På døra inn til naustet er det rissa inn nokre bokstavar, truleg forbokstavane til nokre av eigarane.

Bokstavar av gamal type innrissa i døra.

Naustet er nova av tømmer som er brukt oppatt, sekundær bruk. Det er brukt rotkne av furu som emne til opplenger. Opplengene stivar av veggen og nokre av dei er festa med skruboltar, andre med trenaglar.

Ein del av tømmeret er ukanta og ganske grovt tiløksa.

Fleire av tømmerplankane har flyttemerke, strekar med bokstaven B framfor. Liknande merking er registrert på naustet ved gjestgiveriet.

Flyttemerke.

Eit av hjørna ser ut til å vera nova slik det vart gjort på 1700/1800-talet. Dei er rissa inn ein del strekar på tømmeret til høgre som også minnar om flyttemerke. Dette tømmeret har også eit meir alderdomleg preg og ser ut til å vera finare øksa. Dei kan difor ha vore del av ein gamal stovebygning frå tida før utskiftingane.

Tømmerveggen mot sør har ein del tømmer som er ukanta og grovt øksa. Oppmåling av naustet: lengde 840cm breidde 515cm høgde390cm

Dette naustet høyrer til garden Nedre Eknes og Gunnar kallar det for Lensmannsnaustet, dette fordi det var ein lensmann i fjerde generasjon på dette bruket. I 1880-1882 dreiv Jakob Jakobsen ein liten handel i naustet. Etter han tok Johannes Eknes over nokre år, men det gjekk ikkje. Kjelde: Soga om Eknes (Nettsider)

Oppmåling lengde 950cm breidde 685 cm høgde ca 450cm

I nyare tid, på 1930-40 talet ? , vart naustet brukt som lokale for møbelproduksjon. Då vart det forlenga litt i enden som vender inn mot land.

Gamal dørlås.

Dette naustet er tømra, og tømmeret er noko breidare enn det ein ofte finn i tømmernaust langs Osterfjorden.

Det er seks omfar med tømmer i dette naustet og tømmeret er flatøksa med fasong etter skogeråda.

I ein av tømmerplankane er det skore inn eit teikn som liknar på bokstaven H

I tillegg til rotkne som opplenger, er det brukt to gamle opplenger eller søyler med hakkdekor. Særleg har den til høgre eit staseleg preg. Dette minnar om opplengjer eg har sett i ein del tømra 1600-talskyrkjer på Vestlandet.

Bruk av gamal bygningsdel (opplenge?) som opphaveleg har stått i ein annan bygning, her brukt oppatt som opplenge i naust.

Bruk av gamal bygningsdel (opplenge?) som opphaveleg har stått i ein annan bygning, her brukt oppatt som opplenge i naust.

Her har vore eit hol eller ei luke i tømmerveggen, kanskje det har noko å gjera med den tidlegare møbelproduksjonen i naustet? På ein av plankane som luka et tetta att med, er det innskore eit teikn som liknar litt på det som står på ein annan stad i naustet.

Det er skore inn eit spesielt merke , kanskje det er to gonger bokstaven H ?

Gavlane i naustet er tømra heilt oppunder mønet. Her er det og spor etter flyttemerke.

Naustet tilhøyrer garden Øvre Eknes og vart flytta hit då dei fylte ut vika lenger inne ved Skjere og laga meir parkeringsplass og kai.

Me var ikkje inne i naustet og fekk difor ikkje dokumentert konstruksjon og materialbruk.

Oppmåling

På vestsida av Eknesvågen ligg produksjonslokala til ein tidlegare dør- og vindaugsprodusent med namnet Sønnsbakk.

Lenger ute i vågen ligg Eknesvågen gjestgiveri. Her skal det ha vore handel og øltapperi frå midt på 1700-talet. Gjestgjiveriet vart truleg avvikla i 1849. kjelde: Soga om Eknes (Nettsider) Les meir om gjestgjevarstaden her: http://www.miljølære.no/data/ut/aktivitet/?r=1&a_id=799143

Gunnar Eide var til svært god hjelp for oss denne dagen.

Gunnar Eide fekk og hjelp av elevane til å flytta ei gamal ferge. Ferga er truleg bygd av Johannes Totland, i eit naust på Indre Eidsnes .

Til slutt delte Gunnar ut ein is til kvar elev og dei kvitterte med ein song før dei heiv seg på syklane og for heimatt.