Resultater

I dag var eg på never-tur med folk frå Stamnes- Straumeorådet i Vaksdal. Anita Vik som var turleiar, har fortald at oppi Øyadalen skal det vera ein fin bjørketeig som gardbrukarane på Stamnes har hatt rett til å låsta (flekkja) never i. Øyadalen ligg under garden Øyane, ein av nabogardane til Stamnes. Dei som elles var med på turen var: Arne Vik frå Vik, Halstein Leiren frå Stamnesleiren, Eirik Normann frå Straume , Trond Oalann frå Lone og underteikna.
© Arne Høyland

Før me går opp Øyadalen går me bort til eit gamalt kvernhus som står i nærleiken av tunet i Øyane. Taket er tekt med never, noko som er sjeldan å treffa på i dag.

Kvernkallen under kvernhuset.

Alder på bygningen og når taket sist vart tekt med never er førebels ukjend.

Det er komen lekasjar i taket som gjer at det må reparerast med ny never sume stader.

Når dei mol kornet, slapp dei kornet opp i "Kodnteinå" ( uttrykk frå Vedå i Gjerstad, Osterøy) Kva Øyafolket kalla denne delen av kverna står att å finna ut.

Kodnteinå er m.a. dekorert med ei seksbladsrosa. I boka "Kors i kake skurd i tre" , står det m.a. ......Seksbladsrosa hører til de mest utbredte motiver innen folkekunsten. Weiser-Aall forteller at i Egypt stod seksbladsrosa over døra og beskyttet mot "det onde øye." Den er kjendt i Norge fra eldre jernalder......

Ein del av tømmerveggane er rissa inn med årstal og bokstavar

Noko av tømmeret er skoren med oppgangsag og noko er øksa.

Truleg gamal taknever som har vorte skifta ut. Dette kan og vera fin referanse å ta vare på.

Veggane er novd opp av furustokkar som er flatøksa og som har fasong/avsmalning etter skogeråa.

På yttersida av eine gavelveggen er det rissa inn ein storfugl?

På utsida av gavleggen er og rissa inn bokstavar (initial) på ein av tømmerplankane.

Tømerplankane er av halvklovningar og novd saman med øks/bila. Trond Oalann trur novet kan vera av typen Midtstolnov.

Nordveggen er sùkledd med furubord som står med innsida ut. Kledningen er for det meste festa med heimasmidd spikar. Men det er og restar etter bruk av nokre trenaglar.

Trenagle av tettvaksen bein ved brukt til å festa kledningen med.

Borda i kvernhusdøra er festa med trenaglar.

Borda i kvernhusdøra er festa med trenaglar.Det ser ut til å variera litt dette med å kila naglane. Nagle nr. 3 frå venstre er tydelegvis kilt (åretta)

Like ved sida av kvernhuset står eit anna eldre kvernhus som i nyare tid vart brukt som lokale for eit gardskraftverk. Opphaveleg tilhøyrde kvernhuset nabogarden Vik men då Øyafolket ville byggja seg kraftverk utpå 1900- talet, fekk dei bytta til seg kvernhuset mot eit naust dei åtte nede i Vikaståa.

Etter å ha sett oss mett på kvernhus, set me kursen opp Øyadalen.

Langs den gamle stien står det ein kvilestein som dei kallar for Mjelkesteinen. Halstein fortel at dette var fast kvileplass for stølsjentene til og frå Gavastølen, dette var omlag halvegs mellom Stamnes og Gavastølen.

Mjelkesteinen, ein gamal kvileplass langs den gamle stølsvegen.

Me nærmar oss Tresvatnet og Dalasetra. I fjellsida omlag midt på bilete, litt ovanfor Dalasetra, ligg ein fin bjørketeig der Stamnesgarden hadde rettar til å losta never.I dag går det traktorveg opp gjennom Øyadalen så det ligg godt tilrettes for effektiv transport av never, bark og bjørkeved dersom låstertradisjoinane skulle takast oppatt.

Tressvatnet. Her er komen to nye hytter som står på gamle vårflorgrunnar. Den eine hytta (til høgre) sette bygdefolket opp i samband med vern av Hesjedalsvassdraget. I liane ovanfor hyttene er det gamle slåtter der det har stått to uteløer.

Litt ovanfor Tressvatnet er det bygd bru over elva der stien går opp til Dalasetra.

Elva som renn ut i Tressvatnet.

Dalasetra ligg omlag midt på bilete og tilhøyrer gardbrukarar frå Stamnes og Stamnesleiren. Her stølte dei om hausten etter å ha avslutta seterdrifta på Gavastølen lenger inni fjellheimen. I lia ovanfor Dalasetra går stien opp til Hesjedalstølen. Det er i denne lia at gardbrukarar frå Stamnes har hatt rett til å losta/flekkja never til taktekking.

Dette er ein av dei to stølshusa som framleis står på Dalasetra. Den høgre delen av denne setra er ein gamal tømmerbygningen som er flytta og sett oppatt her.

Den dele av seterhuset som vart flytta opp, er novd med flatøksa furuplankar. Det er eit svært lite rom , omlag 2x2 meter og kan kanskje ha vore nytta som kvernhus tidlegare. Det står att å finna ut.

Når dei losta never, så brukte dei ein reiskap som eg oftast har høyrd nemd for lostesleiv, men det er og dei som kallar reiskapen for borkasleiv. Denne sleiva vart og brukt til å losta bjørkeborken med.

Lostesleiv laga av einer.

Litt av losteteigen ovanfor Dalasetra. Her veks det mange beine fine bjørketre. Truleg er ein del av trea for gamle til å losta, men det veit ein ikkje før ein har prøvd ho. Det som m.a. gjer bjørketrea her til attraktive for nevertaking, er dei beine, kvistfrie og runde stammane.

Losteteigen står fram som ein "neverhage" der det gjennom fleire hundre år har vorte ala fram fine bjørkestammar som gav god never til taktekking.

Byggmeistar Trond Oalann studerer nevra og fortel litt om korleis denne bjørka eventuelt kunne lostast.

Losteteigen til Stamnesfolket i Øyadalen. Her ligg det eit omfattande kultiveringsarbeide bak denne forekomsten av fin beinvaksen lostebjørk.

På vandring i "neverhajen" ( mitt uttrykk) i Øyadalen.

Her har nokon losta eit lite neverflak, kanskje var det never til tetting av ein liten taklekkasje, eller kanskje var det berre eit losteforsøk som vart avslutta fordi ho ikkje låste eller "svadde so godt".

"Neverhajen" i Øyadalen.

Me har sett oss mett på losteteigen i Øyadalen og går nedatt til Tressvatnet. Her ligg ein stein som er flat på toppen, og Anita fortel at denne steinen kalla dei for "Potesteinen". Tradisjonen fortel at det har det vore ein liten potetåker oppe på steinen.

Me tek ein liten stopp ved Bygdahytto, ei hytte som bygdefolket sette opp i samband med verninga av Hesjedalsvassdraget.

Frå Øyadalen går turen vidare til Straumsdalen og me går litt opp i høgden, over Storehjedlen. Her ser me oss litt tilbake og får utsyn mot uteslåttane på sørsida av Øyadalen.

På turen over Storhjedlen kom me oppi litt snø.

Utsyn frå Storehjedlen retning sørvest. Dei snødekte fjella i bakgrunnen ligg på Osterøy langs Vedafjorden.

Utsyn frå Storehjedlen mot utslåttene i Øyadalen.

Me har passert Storehjedlen og er på veg ned mot Nesatreet i Straumsdalen. Her passerer me grunnen til ei uteløa.

Like ovanfor grunnen etter uteløa på forrige bilete, står restane etter ei anna uteløa. Løa er tømra med rundstokk på enkelt vis slik det ofte er gjort både i Øyadalen og Straumsdalen.

Uteløa er tømra med rundstokk på enkelt vis slik det ofte er gjort både i Øyadalen og Straumsdalen. Nederste stokken er brukt oppatt og har vore brukt i ein annan bygning som stavleia/sperreleia. Kanskje var det stavleia i uteløo som stod litt nedafor denne.

Me er komen over i Straumsdalen og ser ned mot Nesatreet der det står to gamle uteløer. Den eine av løene er tekt med never og det er den som no skal under lupa.

Utsyn frå Nesatreet attende mot Storehjedlen der me nett kom ned og passerte nokre uteslåttar og uteløer.

Uteløa i Nesatreet med gamalt torvtak som er tekt med never.