Resultater

BRØRVIKSKUTO episode 2 BRØRVIK I VAKSDAL KOMMUNE TID:29.11.95 TRADISJONSBERAR: HANS BRØRVIK ,f.1920 Dokumentasjon: Norsk handverksutvikling v/ Arne Høyland Etter at eg og Hans Brørvik i november 1995 hadde bestemt oss for å gå i gang med å byggja ei skuta, byrja me å gå på leit etter emne. Fyrste turen me gjorde var til Brørvik der Hans vaks opp og er godt kjend i skogen. Møtte Hans Brørvik på saga si på Eidsland kl 8.50 Tok ut robåten og rodde ca. 30 minuttar ut i Brørvikje. Dette er ein veglaus gard som ikkje har hatt fast busetnad etter sist krig og Hans trur det er den einaste straumlause garden i Vaksdal, i tillegg til Fylo. Hans vaks opp på denne garden saman med foreldre, besteforeldre og sju sysken. Han var med og dreiv garden fram til sist krig. I dag er det vindstille, mildt og lett regn. Drog båten opp i den gamle skute-støa. Det gamle skutenøstet er vekke, og det er sett opp eit mindre nyare naust. Han peikte på grunnane etter det gamle skutenøstet og så gjekk me opp i tunet.

Den nye Brørvikskuto etter ho var ferdig rigga i 2006.
(29.11.1995)

Etter å ha sikta og sett ei lita stund set han seg ned på ei tua rett ovanfor treet, og eg set meg på ei tua ved sida av. Eg vil spørja han om kvifor han har vald ut dette treet som emne. - ho e 10-11 tomma i rote ho e jevn og ganske bein,men da spørst om da e nok emne i toppen.(om ho e tjukk nok) treet har ein liten boge; den likte eg ikkje da stel tå emne og dei småe kvistane oppetter stammen gjer ikkje noko

Ved sida av stovehuset står ei timmra bu med kleve . Bua er frå 1860 -70. Her stod ei bu før denne, og i den var det jordgolv sa han bestefar. Bue vart brukt te å lagra mat, kle og kiste, og nede var det sengeplass til losjerande folk. Kleve va laga til med mjelkerom om sumaren og til lagring av kjøt og røykjeflesk.

På utsida av løveggen er det mange gamle båtriss i kledningen som er gjort før Hans si tid.

Me går opp lia langs ein gamal sti og kjem fram til eit området i skogen der Hans for eit par år sidan såg ut emne som kanskje kan brukast til skutekjøl. Te skuto vil eg ha et kjølemne på om lag 10 meter og ferdig bearbeidd skal da vera ca. 8,5 meter med ein dimensjon på 4x6 tommar. Den til høgre kan vera et fint kjølemne so kanskje kan brukast i skuto.Ho e 10-11 tomma i rote ,e javn og bein,men da spørst om da e nok emne i toppen.Eg skulle hatt stigen so eg kunne kontrollert dimensjonen i toppen. Da e ein liten bue i stammen som stel tå emnet,men viss eg skjer ho etter buen so kan eg spenna kjølen opp og retta han ut når eg byggje.

Han har gløymd metermålet, så han går eit stykkje vekk og siktar og måler treet med ein liten pinne.

Kvist e da lite tå, og den so e dar e tynn og frisk. Små kvista gjer ikkje nåke.E kvistane store ,vil da sprikka lettare. Me rusla vidare og snakka litt om furu og material til båtbord: eg hugsa slagbore til skuto hång på nøstveggjen, dei va breie - da e vanskeleg å finna so breie bord,eg trur me heller skal bruka fira omfar med slagbord i staden for tre.

I bakkane ovanfor tunet i Brørvik står eit stort gamalt eiketre. Me ser litt nærmare på treet og Hans fortel: Dei rekna eikje her før å vera tusen år då eg vaks opp. Den gamla eikje ekje te nåke, da e sprøtt,nett so kål. Ho e open, ho e flakna. Eikje måtte vera ein trehondra år gamal før ho va nåke å rekna på te skipsmaterial. Hans nemner fleire gonger at her kan vikingane ha vore å blota, at denne eika kanskje står på ein gamal offerplass.

Ved sida av den gamle eika, står det gamle hus-grunnar, kanskje har det gamle tunet stått her. Hans viser restane etter murane. Her stod og eit geithus, det som seinare vart flytta ned i tunet. Dei fortalde at ho oldemor mjelka geitna attmed geithuset. Då ho va ferig med å mjelka, la ho ein skvett mjelk ned i ei lita skål som var i ein stor stein som låg ved mjelkeplassen. Denna skåle kalla dei kattaskåle

Utsikt frå tusenårseika ned i tunet. Løo med floren vart bygd i 1871. Løo skulle vera den fyrste modell-bygningen i gamle Bruvik,( ein ny løetype som vart lansert av myndigheitene) Floren var tømra og stod inni løo. Løo er framleis slik ho var bygd, det einaste som er endra er at me har snudd bås-rekkjena i floren, bygd eit tak til inngangen for låvebru, men me kom ikkje so langt at det vart bygd lovebru, og under floren vart det støypt for møttinga. Det vesle uthuset, vedhuset, vart tidlegare nytta som geithus lenger oppe i lia.

Me går så oppover langs ein gamal skogsveg , her heiter det Verkane og Hans forklarer at det kjem seg av uttrykket "å verka te" eller å tilverka. Litt lenger framme renn ein liten bekk under vegen som faren veita ut, bekken heiter Verkabekkjen . Me passerer nokre eiketre som rotvelta for snart tre år sidan, som Hans og broren Torbjørn har kappa opp i emner. Her er eit stilk-emne, seier Hans. Skogsvegen går langs ei elv, og Hans fortel at før var det mykje fisk i elva heile vegen, han trur helst fisken tok seg ned elva og kom ikkje opp frå sjøen Det var mange hølar med terassar ned gjennom elva som fisken stod i. Hans trur at folket på garden vedlikeheldt desse terassane før i tida, for no er dei meir øydelagde og elva resa mykje meir enn før.Terassane hadde ein dempande funksjon på elveresinga ved snøsmelting og store regnfall.

Me kjem opp til ein open flate og ser murane etter brufundament, her gjekk bru over elva og sti vidare til stølen. Her deler dalen seg i to dalføre og me tek av frå stølsvegen og føl ein liten sti langs ein rygg meir mot nord. Etter nokre minuttar dukkar det opp einskilde store furutre.

Her er fleire store furutre, det største kan vera opp mot 20 meter høgt.

Hans er litt usikker på kva tre som er det største, han strekkjer armane rundt stammen og måler. Eg spør om dette er eit tre som kan nyttast til skutematerial, men får til svar at det ikkje er aktuelt.Treet er for stort. Han anslår alderen til å vera ca 200 år.

Hans går rundt og ser på nokre av dei andre furutrea. Så set me oss ned på ei tua like ved den største fora og Hans pratar skog: SYNET BEDREG - ikkje alle dagar skogen ser lika stor ut, lende kan lura deg, stunno vert da meir material enn du trur, detta har fleire vorte ute før. Terrenget gjere at ein måla feil på størrelsen YTRE KJENNETEIKN PÅ KVALITET På spørsmålet om han kan sjå på treet at det er god material svarar han slik: ein ser da på stammen og alt og veksemåten. Da må vera jevnt voksen, slett og fint. Du ser vis da e trivnad i baret ,om det har ein frisk grønfarge. Nokre tre er meir blasse i baret Skogen her på våre kantar er vanskeleg å bedømma inni. Me reiser oss og går vidare, går over ryggen mot vest. Me passerer eit furutre med mange kular, utvekstar på stammen. Hans kallar dei for knoldre

Ved Nesta Tverrberje er me inne i eit området dei kalla Avdalane og no er me på ryggen mellom desse dalane. Her står furua med den kraftigaste stammen. Hans går ned til treet, legg armane rundt og måler: - ho e ein meter i rote den her (tverrmål) Her er god jordsmonn seier Hans, det er god sol i desse holna, her kan lufta dirre av varme om sumaren, her e god skogsjord, seier Hans. Eg spør kva god skogsjord er, og han seier at ein ser det på vegetasjonen, det veks t.d. mykje kam i god skogsjord Me pitla mykje kam te beste, spedde på litt ,pitla et par sekkje te å dryga fore med. UT-ALA SKOG I enkelte markje va da mykje al, det er rekna for å vera mykje ut-ala skog på Eikefet,Eikemo og i Brørvik. I Kallandsmarkje er da lite ala skog, men god snikkarmaterial.

Kam. Me er komen over i den gamle skogsvegen som går langs elva og Hans set kursen vidare oppover. Hans stoppar ved ein stein som ligg i vegkanten og fortel: - I 1858 skulle hello heim te huse, dei maksla med ho, so klovna ho og då let dei ho liggja. So hogg dei inn årstalet i steinen. Dei skulle ha hello i tunet, hellelagd tun.

MJELKEPLASS Her va ein mjelkeplass om våren og hausten, her va stort gras. Kjydna gjekk her og åt og gjødsla før dei vart teken opp til stølen ved jonsoktid. MARKALØO Markaløo som står ved mjelkeplassen var sett opp i 1840. Det var seks markaløer på garden og dette er den einaste som er att. Fem av løene var timmra, ei var i bindingsverk. (grindverk) Løo va full, stunno lika oppunna ufse. Me tok inn børane her som kom frå tre løer lenger oppe pluss nokre stakkstøe. Me drog børena ned her te markaløo på snjoføre og køyrde da vidare heim med hesten. Me begynte å ta da heim i romjule, dei andre markaløene var litt mindre enn denna, da va ei so var omtrent lika stor. Løo har flytta seg ein meter nedover, vart flytta ved nytårsstormen for nokre år sidan. Det står ein stor flat stein ved løa, her sette dei mjølka etter kvart som dei mjølka.

KVALITETSFORSKJELL PÅ ØKSA OG SAGA MATERIAL Markaløene var ikkje malte og ikkje kledde. Tømmeret var øksa, og den øksa veden var varigare enn saga . Saga flisa meir opp veden, riv og sler veden av, øksa ved rotnar ikkje so snart som saga ved, økse ho skjer veden ,økse ho skar slett, det gjekk lettare sopp i den saga materialen. KNIVRISS I VEGGANE Inne i markaløo er det mange som har rissa inn årstal, bokstavar og figurar i veggane. - Dei va snar te å ta kniven og rissa i veggen, skar namnet sitt på veggen. - Hans Olai Johnsen Rivenes frå Haus, skreiv i alle setra og hus. Dei skreiv for å gjera seg namnkjende, visa at dei hadde vore dar, gamle setra, løe og uthus e fulle i namn. Onnetong Hans hadde ikkje ete sidan frukost, klokka nærma seg tre og han var vorte svolten, han sa han va vorten "onne-tong"

NESTE TJØREHJELLEN Me var no på veg nedatt og Hans stoppa ved ein bergnakke som stakk opp: - her brende dei tjøra før i tie, i oldefar si tid - dei måtte ve på skorvane med da - dei hadde og ei tjøremila lenger oppe i retning mot Mellesdalen Det går ei slags renne nedetter berget der tjøro samla seg og rann ned. VÅRFLOR Me passerte ein husgrunn, og Hans fortel at her stod ein vårflor. Den var timmra, med båsar til 12 kyr.

Me kom nedatt til stovehuset, gjekk inn i ståvo, sette oss ved bordet og tok fram mat og drikke. Borti ei krå hang nokre gamle reiskapar mellom anna ei "høy-tång" Hans var ikkje sikker på om det var rette namnet, men han forklarte at den vart bruka til å leggja over høylassa på sleden og fungerte tilsvarande som hodle til børetauget på høybøro. ØKSING MED BILA Han bestefar øksa ein stokk, brustokken, då brukte han bilo. Dei hadde et merkjele godt lag te å hogga, da gjekk snart. Skaftet på bilo hadde ein sving på eine sido so dei slapp å ta nuane. Det mørkna ute, Hans låste døra og me rodde innatt til Eidsland. La til ved saga kl.17.00