Kva trugar mangfaldet langs kysten og i havet?

Nedbygging av areal og ulike inngrep i kystsona utgjer saman med oljeureining og overutnytting dei største trugsmåla mot det biologiske mangfaldet i kystområda. Desse miljøpåverknadene gjer at naturområde forsvinn og artsmangfaldet blir redusert.

Nedbygging og naturinngrep

Langs kysten, særleg i området sør for Trondheimsfjorden, har havstrender og elvedelta vore særleg utsette for utbygging, oppdyrking og andre former for inngrep. Havstrand og elvedelta blir i Noreg rekna som truga naturtypar. I Møre og Romsdal fanst tidlegare 60 store eller relativt store elvedelta. Nedbygging har ført til at berre tre-fire delta er nokolunde intakte. Ei undersøking av 15 deltaområde i Midt-Noreg og Vest-Noreg viser at 85 prosent av landarealet er nedbygd eller oppdyrka.

Ureining og oljeutslepp

Ureiningar frå land er først og fremst eit trugsmål mot miljøet i fjordar og andre innestengde kystområde. Mange industribedrifter er plasserte ved fjordar, og dei slepper ut både tungmetall og klororganiske stoff. Fleire av desse stoffa utgjer ein helserisiko for vasslevande organismar og for menneske. I Sørfjorden i Hardanger er det restriksjonar for omsetning av krabbe, blåskjel og botnlevande fisk på grunn av høge nivå av miljøgifter.

Eit anna problem i kystområda er tilføring av næringsstoff frå landbruk, kommunale avløp og industri. Det gir ein overgjødslingseffekt som har ført til at mange fjordbasseng er oksygenfrie og faunaen utrydda. Endringar i tilhøvet mellom næringsstoff kan også gi store oppblomstringar av algar.

Dei store oljeførekomstane på norsk sokkel fører med seg ureinande aktivitet som påverkar miljøet både til havs og langs kysten. Oljeureining og anna kjemisk ureining i samband med oljeverksemda er i første rekkje eit trugsmål mot plante- og dyrelivet i strandsona. Spesielt er sjøfugl svært sårbare for olje på fjørdrakta. Alkefuglar, skarvar og marine dukkender er dei artane som blir råka hardast ved oljesøl. Det er ikkje nødvendigvis nokon klar samanheng mellom kor stort eit oljeutslepp er og kor mange sjøfuglar som døyr. Røynslene viser at det er dei små, kontinuerlege oljeutsleppa på sjøen og ikkje dei store oljesøla som har størst konsekvensar for sjøfuglane.

Oljeureining frå norsk offshoreverksemd kan ha direkte giftverknad på ulike organismar i det marine miljøet. Kor omfattande skaden blir, er avhengig både av kjemisk samansetjing og av konsentrasjonen av ureininga. Ein har funne at ureining av havbotnen rundt oljeboringsplattforma kan redusere mangfaldet av botnfaunaen i ein omkrins på fleire kilometer. Direkte skadeverknad på plante- og dyreplanktonsamfunn gir ofte indirekte effektar for andre artar høgare oppe i næringskjeda. Undersøkingar av botnlevande fisk ved plattformer der oljebasert boreslam har vore brukt, viser akkumulering av hydrokarbon.

Kor store fangstar

Fiske påverkar mangfaldet i havet på fleire måtar. Kor stor ein bestand er og korleis alderssamansetjinga er, blir mellom anna påverka av kor mykje og kva for aldersklassar vi fiskar opp. Men dei fleste fiskebestandane har naturlege store svingingar slik at det kan vere vanskeleg å skilje mellom menneskeleg påverknad og natur lege variasjonar. Truleg er det slik at selektivt fiske, der vi konsekvent fangstar på éi storleiksgruppe (vanlegvis store individ), reduserer det genetiske mangfaldet i bestanden og over tid endrar den genetiske strukturen i fiskestamma. Fiskeriaktivitet kan også endre tilhøvet mellom ulike organismar ved at overutnytting av éin art får konsekvensar for andre artar i næringskjeda. Eit døme er samanbrotet i loddebestanden i Barentshavet på midten av 1980-talet, som i tillegg til sterk hausting også skuldast næringsendringar. Samanbrotet fekk store økologiske konsekvensar for kystsona i Finnmark. Til dømes gjekk hekkebestandane av lomvi tilbake med over 70 prosent.

Silda som forsvann

Norsk vårgytande sild har ein livs og årssyklus som gjer at arten er svært viktig for det totale mangfaldet i kyststroka våre. Silda som veks opp i Barentshavet, vandrar om våren frå gyteområda langs kysten ut i Norskehavet for å beite på dyreplankton. På ettersommaren vandrar store mengder sild inn til overvintringsområda kring Vestfjorden før den på nyåret vandrar sørover til gytefelta. Farvatna langs norskekysten er ikkje i seg sjølv produktive nok til å oppretthalde store bestandar av fisk, fugl og sjøpattedyr, men er avhengige av det næringstilskotet som silda fraktar med seg frå Norskehavet og inn til kysten.

Då ungsilda forsvann frå Barentshavet gav dette rom for kraftig auke i forekomsten av lodde. Sidan loddebestanden er prega av store naturlege svingningar, er den ei ustabil matkjelde for torsk og sjøpattedyr. Når lodda så forsvann på 1980-talet før silda tok seg opp, førte dette til kraftig nedgang i torskebestanden og store selvandringar langs kysten.

Gytebestanden for norsk vårgytande sild er berekna til omlag 7 millionar tonn i 1997. Dette er på høgde med tilhøva i 1950-åra. Frå 1998 reknar forskarane med at gytebestanden vil minke igjen på grunn av mangel på kjønnsmoden fisk.